جایگاه و منزلت خانواده

خانواده را از چهار منظر می توان مورد بررسی قرار داد.

الف)«خانواده، ساختاری در برابر جامعه»: برخی از جامعه شناسان نظیر هایدی روزن باوم خانواده را واحد بنیادین جامعه تلقی می کنند.

ب) «خانواده، عامل انتقال فرهنگی»: در این رویکرد، خانواده به لحاظ ایجاد پیوندهایی میان نسل های مختلف، قادر خواهد بود، میراث فرهنگی خود را به نسل های بعدی منتقل کند.

ج) «خانواده، عامل توسعه فرهنگی»: هر فرهنگی برای تداوم حیاط خود، نیازمند نوعی توسعه و گسترش از طریق پیام ها، عناصر و مؤلفه های متنوع خویش است که خانواده بستر مساعدی برای چنین هدفی است.

د) «خانواده، عامل تکوین هویت»: تقریبا همزمان با دوره نوجوانی، پدیده «هویت یابی» نمایان می شود و تا دوره جوانی، امتداد می یابد. به اعتقاد برخی اندیشمندان، تشکیل خانواده، به منزله تکوین بخشی از هویت فرد می باشد که با عنوان «هویت خانوادگی»، آن را از سایر ابعاد هویت متمایز می کنند.

اهداف تشکیل خانواده

به عقیده برخی اندیشمندان، خانواده، سازمانی فعال، پویا، زنده و بنیادین است. بنابراین همانند سایر سازمان ها، اهداف خاصی برای تشکیل و تداوم آن مدنظر می باشد. تشکیل خانواده، پدیده ای است که در نیمه اول زندگی روی می دهد. لذا هدف آن از آرمان کل زندگی جدا نیست. از دیدگاه یونگ⁹، هدف زندگی، یافتن توفیق و جایی در جهان است. از دیدگاه فرانکل¹⁰، هدف زندگی، از خود فرا رفتن و جذب معنا و منظوری شدن است. آلپورت¹¹ هم معتقد است کسانی که از سلامت روان برخوردارند، فعالانه در پی هدف ها و امیدها و رؤیاهای خویشند. از دیدگاه اسلام هم، هدف زندگی نیل به سرحد کمال و بالندگی است. برخی از اهداف تشکیل خانواده عبارتند از:

1) تحقق جامعه سالم: خانواده، واحد بنیادین جامعه و تابعی از آن محسوب می شود. تشکیل خانواده از یک لحاظ به این معضلات که به خواسته ها، تمایلات انسان ها، در حد اعتدال و در محدوده قانونی آن، پاسخ داده شود. در این صورت، عاملی برای آسیب ها، انحرافات اخلاقی و فرهنگی باقی نمی ماند. ولی با کاهش نرخ ازدواج و بالا رفتن سن ازدواج ، انحرافات اخلاقی هم بیشتر شده و باعث افزایش اعمال غیر اخلاقی در جامعه می شود.

2) تداوم نسل: انگیزهداشتن فرزند یکی از عواملی است که باعث تشکیل خانواده می شود. فرزند کانون زندگی را از حالت یکنواختی خارج می کند و به آن شور و نشاط می بخشد. پیامبر اکرم(ص) در این باره می فرماید: «اطلبوا الولد و التسوه فإنه قره العین و ریحانه القلب و ایاکم و العجز و العقر؛ فرزند بخواهید و از (خدا) ملتمسانه طلب کنید که فرزند مایه روشنی چشم و خشنودی دل است و از ناتوانی و تمایل به بی فرزندی بپرهیزید»(فیض کاشانی،1339ق، ج3، ص53).

3) تأمین نیازهای اساسی: ازدواج موقعیتی را برای زن و مرد مهیا می کند تا در پرتو زندگی مشترک بتوانند به بخش قابل توجهی از نیازهای حیاتی خود پاسخ مشروع بدهند و با تکیه بر آرامش به دست آمده از آن، قادر به پذیرش مسئوولیت ها باشند. امام رضا (ع) می فرماید:«و من السنه التزویج باللیل لان الله جعل اللیل سکنا و النساء انما هن سکن؛ از مستحبات (دین)، ازدواج در شب است، زیرا خداوند شب را مایه آرامش قرار داد و زنان نیز مایه آرامش اند(کلینی، 1365، الفروغ، ج5، ص366).»

4) تربیت اجتماعی نسل: پرورش فرزندان سالم و شایسته یکی دیگر از اهداف تشکیل خانواده است. در ابتدای تشکیل خانواده باید زوج ها شیوه های تربیت فرزند را به شکل جامع و کامل یاد بگیرند.

5) حراست ایمان: ایمان به معنای تسلیم توأم با اطمینان خاطر در برابر خداست که در سایه تشکیل خانواده به دست می آید. تشکیل خانواده، یکی از عوامل اثر گذار بر حفظ ایمان است. در روایتی از پیامبر اکرم (ص) آمده است که «هر کس ازدواج کند، همانا نیمی از دینش را کامل کرده است». همچنین رسول خدا(ص) می فرماید: «ثلاثه حق علی الله عونهم، المجاهد فی سبیل الله و المکاتب الذی یرید الاداء و النکاح الذی یرید العفاف؛ بر خداوند است که به سه گروه کمک کند، رزمنده ای که در راه خدا جهاد می کند و مقروضی که برای ادای دین تلاش می کند و فردی که برای حفظ پاکدامنی خود ازدواج می کند»(بیهقی، 1414ق، ج3، ص265).

6) جمال اجتماعی: ازدواج یکی از عواملی است که باعث منزلت اجتماعی افراد می شود. چنانچه فرد ازدواج آگاهانه ای داشته باشد و با کسی پیوند زندگی برقرار کند که از لحاظ شخصیت و موقعیت در شرایط والایی قرار داشته باشد، ارزش و منزلت همسر نیز ارتقاء می یابد.7) رشد و بالندگی: ازدواج از یک منظر، ایجاد تحول در سبک و کیفیت زندگی است. زیرا الگوی جدیدی از ارتباطات انسانی می آفریند. این تغییرات شامل مؤلفه های گوناگونی است. از جمله تغییر در انگیزه زندگی، که با انجام ازدواج، زوج های جوان از لحاظ کمی و کیفی برای حفظ و تداوم زندگی انگیزه بیشتری می یابند.