تاثیر برنامه های مشاوره ای غنی سازی روابط زوجین بر تحکیم ازدواج

خانواده به عنوان یک سیستم اجتماعی، شامل گروهی از افراد می باشد که از طریق ازدواج، تولید مثل و تربیت فرزندان با هم زندگی کرده و نقش حیاتی را برای رشد ، پیشرفت و اجتماعی شدن افراد ایفا می کند. در این راستا می توان بیان نمود که ازدواج یکی از پیچیده ترین روابط انسانی است که بنیاد خانواده بر آن استوار می باشد و بعنوان پدیده ای کاملأ عمومی در حیات اجتماعی تمام جوامع مورد تحلیل و بررسی قرار گرفته است.

رویداد ازدواج ورود به مرحله ی جدیدی از زندگی است که بخش بسیار مهمی از حیات فردی و اجتماعی هر فرد را در بر می گیرد. به علاوه،  ازدواج عامل بوجود آمدن خانواده، تكثير و بقاي نسل انسان است و اگر با شرايط لازم و آگاهي كافي صورت گيرد اثرات مهمي بر سلامت افراد و اجتماع مي گذاردکه از آن جمله می توان به کاهش میزان بیماری ها و خشونتها در جامعه و به تبع آن افزایش میزان سلامتی ذهنی و جسمی اشاره نمود.  چگونگی آغاز و شکل گیری روابط بین زوجین می تواند آنان و فرزندانشان را تحت تأثیر مثبت یا منفی خود قرار دهد.لذا ضروری به نظر می رسد که برای ایجاد یک ازدواج موفق جوانان را آماده تر و آگاه تر سازیم چرا که زندگی زناشویی موفق علاوه بر امکانات و تسهیلات به مهارت ها و توانمندی های خاصی نیز نیاز دارد.    

از ديدگاه روانشناسان زماني فرد آماده ازدواج است كه سه ويژگي بلوغ اجتماعی، انگیزش و اطلاعات کافی را دارا باشد. مشاوره قبل ازدواج  روشی مداخله ای برای زوج های در شرف ازدواج با هدف آموزش مهارت های مورد نیاز به منظور بهبود روابطشان می باشد. این برنامه جنبه پیشگیری نیز دارد و هدف آن شروع ازدواجی موفق و همچنین کمک به زوجین جهت حفظ و باقی ماندن عملکردشان در بالاترین حد ممکن است. بهره مندي از خدمات مشاوره اي پیش از ازدواج باعث می شود تا زن و مرد با آگاهی هر چه بیشتر و مجهز به دانش کافی در ارتباط با خود و همسر آینده شان و نیز اهمیت و اهداف ازدواج، زندگی مشترک را شروع نمایند

     اولین مشاوره پیش از ازدواج در سال 1924 توسط Ernest Groves برای خانواده هایی که در دانشگاه بوستون زندگی می کردندانجام شد. در ایران نیز طرح آموزش هاي قبل از ازدواج در سال1370 به تصويب رسيده است به نحوی که مسئولان دفاتر عقد ازدواج موظف شدند كه صيغه عقد جهت افراد در شرف ازدواج را تنها در صورتي جاري نمايند كه طرفين گواهي تندرستي مبني بر انجام آزمايش ها و گذراندن دوره آموزشي را ارائه دهند. هدف از اجراي اين طرح ارتقاي سطح آگاهي زوجين در خصوص اهميت و ضرورت موضوعات مرتبط با  بهداشت باروري، پيشگيري از بيماريها به ویژه بیماری های مقاربتی؛ بیماری های ژنتیکی و آشنايي با واحدهاي ارائه دهنده خدمات بهداشتي- درماني مي باشد. نظر به این که مشاوره پیش از ازدواج مي تواند در طيف وسيعي از دانش نسبت به اهداف ازدواج، شناخت روان شناسي زن و مرد، آگاهي از ملاك هاي صحيح ازدواج و برخورداري از شرايط لازم براي ورود به ازدواج تا آموزش هاي جنسي صورت پذيرد و از آنجایی که مشاوره پیش از ازدواج یکی از راههای مناسب برای حفظ و تداوم خانواده ها است و جنبه های پیشگیری آن از  جنبه درمانی آن اهمیت بالاتری دارد، لذا بررسی تاثیر برنامه های مشاوره ای غنی سازی روابط زوجین بر تحکیم ازدواج مهم است تا از این مسیر وشناخت اهمیت خدمات مشاوره قبل از ازدواج در تحکیم بنیان خانواده و ازدواج موفق به ارتقاء خدمات مشاوره قبل از ازدواج در جامعه استفاده شود.

اهمیت برنامه های مشاوره قبل از ازدواج و غنی سازی روابط زوجین را در سه محور اصلی می توان خلاصه نمود.

1-ارتقاء مهارت های  زندگی:

مهارت زندگی مجموعه ای از توانایی های روانی و اجتماعی است که قدرت سازگاری و رفتار مثبت فرد را افزایش داده و سبب می شود تا افراد مسئولیت های مرتبط با نقش اجتماعی خود را بپذیرند و بدون آسیب زدن به خود و دیگران، با مشکلات زندگی روبه رو شده و انتخاب ها و رفتار های مناسبی در سراسر زندگی خود داشته باشند . آموزش مهارت های زندگی به عنوان بخش مهم و کلیدی در زندگی افراد در سراسر دنیا مطرح است. پژوهش های متعدد نشان داده است که توانمندی هایی که فرد در این آموزش ها کسب می کند وی را قادر می کند که فرصت های زندگی را مغتنم شمارد و برای مقابله با خطرات احتمالی آماده شود.  همچنین آموزش مهارت زندگی موجب افزایش توانایی های روانی و اجتماعی شده و فرد را برای برخورد موثر با موقعیت های زندگی یاری کرده و به او کمک می کند تا با سایر انسان ها، جامعه، فرهنگ و محیط خود سازگارانه عمل کرده و سلامت روانی خود را تأمین کند. به علاوه این فرآیند  سبب افزایش توانایی اداره کردن زندگی، افزایش  شناخت از عواطف ، احساسات و نیاز های خود و دیگران و افزایش رضایت و سازگاری زناشویی می شود . مروری بر مطالعات موجود نشان می دهد که آموزش برخی از این مهارتهای زندگی در برنامه های مشاوره زوجین می تواند به حفظ و ارتقاء کیفیت زندگی آنان کمک شایسته ای نماید:

•  مهارت ارتباطی:

مهارت های ارتباطی، از جمله مهارت هایی می باشد که زن و شوهر با یادگیری آن ها می توانند روابط خود را بهبود بخشند. هدف از آموزش مهارت ارتباطی کمک به زوجین برای شکل دا دن و تقویت سلامت و ثبات ازدواج و روابطشان است. بطوریکه کلارک و همکاران در سال 2010 در مطالعه خود نشان دادند بهترین راه برای افزایش رضایت زناشویی استفاده از هنجارهای اجتماعی، رضایت در روابط و انعطاف پذیری در خواسته ها می باشد. فرآیند ارتباطی ماهرانه بین زوجین منجر به رضایت بخش ترین و اثربخش ترین پیامد بین زوجین خواهد شد و همسرانی که در برنامه های آموزشی بین زوجین شرکت داشته اند به اثرات مثبت آن همانند: درک بهتری از خود و همسر خود، احساس ارزشمندی بیشتر ، حل بهتر و سریعتر تعارضات، لذت بردن بیشتر از یکدیگر، راههای جدید ابراز صمیمیت و توانایی ارتباط و نهایتا افزایش رضایت زناشویی اشاره نموده اند.

• مهارت خودآگاهی:

خود آگاهی شامل شناخت تمام ابعاد روانی، اجتماعی، عاطفی و جسمانی افراد است. هرچقدر فرد خود را بیشتر بشناسد، احتمال رشد استقلال و اعتماد به نفس را در خود افزایش داده و زمینه را برای رشد بهتر خود فراهم می کند . در واقع مهارت خودآگاهی شخص را در کسب مهارت هایی مانند تصمیم گیری، شناخت احساسات و تسلط بر رفتار ها از طریق شناخت بهتر نیازها و خصوصیات خود کمک می کند و فرد را قادر می سازد تا در برخورد با مشکلات زندگی با دید واقع بینانه تری با نقاط قوت و ضعف خود مواجهه نماید و به نحوی موثر با مشکلات روبه رو شود. از سوی دیگر قدم اول برای انتخاب همسر، اطلاعات فرد درمورد خودش هست. پاسخ به  سوال(با چه کسی ازدواج کنم؟ ) که اشخاص از خود می پرسند به شناخت از خود وابسته است. همچنین خودآگاهی در تصمیم گیری های سرنوشت ساز زندگی و سازگاری فرد نقش مهم و کلیدی ایفا می کند و در کنترل هیجانات و روش های مقابله با استرس، تأثیر چشمگیری دارد. افراد با شناختی که از خود دارند، می تواند دیگران را بهتر درک کنند و پیش بینی دقیق تری از رفتار دیگران داشته باشند، بنابراین خود آگاهی سبب می شود فرد خودآگاه مشکلات و مسائل کمتری را در روابط بین فردی با دیگران تجربه کند. درنتیجه بین خودشناسی و سازگاری زناشویی رابطه ی مثبتی وجود دارد

• مهارت همدلی:

همدلی عنصری ضروری برای عملکردهای موفقیت آمیز بین شخصی می باشد. در واقع همدلی توانایی تجربه هیجانات دیگران  است و به فرد این امکان را می دهد که خود را با آنچه دیگران درمورد وی احساس می کنند، هماهنگ سازد، با اطراف خود ارتباط برقرار کند و از وارد کردن آسیب به افراد دیگر خودداری کند. لوت و شیفلد نشان داده اند افزایش همدلی به کاهش اختلالات رفتاری و بهبود روابط بین شخصی زوجین کمک می کند.

• مهارت حل مسئله:

حل مسئله  به عنوان یکی از مهارت های اساسی زندگی و ابزاری موثر برای مقابله با بسیاری از مشکلات و در نتیجه حفظ و ارتقای انسجام شخصیتی فرد مورد توجه می باشد. حل مسأله به فرآیند شناختی-رفتاری-ابتکاری اطلاق می شودکه فرد بوسیله آن راهبردهای موثر سازگارانه مقابله ای برای مشکلات روزمره را تعیین می کند.  از طرفی مهارت حل مسئله ، به توانایی شناختی-رفتاری افراد بستگی دارد، بطوری که هرچقدر واکنش هیجانی افراد نسبت به مشکلات صحیح تر باشد، قابلیت حل مسئله آنها به دلیل شناخت بیشتر مشکل و تفسیر بهتر از موقعیت، بیشتر و میزان تأثیر پذیری آنان از استرس کمتر خواهد بود . مهارت حل مسئله به زوجین کمک می کند که راه حل های رفع مشکل را بررسی کرده و حس همکاری و یکدلی بیشتری را پیدا کنند به نحوی که سبب افزایش میزان توافق آنها می شود. بعبارتی دیگر مهارت حل مسئله به زوجین کمک می کند تا به جای نزاع، سرزنش و انتقاد، با همکاری یکدیگر مشکلات را رفع کنند. که به نوبه خود یکی از عوامل بسیار مهم در افزایش توافق و صمیمیت زوجین می باشد.

• مهارت ابراز وجود:

ابراز وجود از مهم ترین و اساسی ترین مهارت های اجتماعی است که در برقراری، حفظ و ارتقاء روابط میان فردی اهمیت دارد. ابرازوجود به معنای بیان عقاید، احساسات و افکار به صورتی شایسته  می باشد بطوری که مانع از بی احترامی و تضییع حقوق دیگران شود . درواقع ابراز وجود یکی از مهارتهای زندگی است که سبب افزایش عزت نفس، بیان منطقی افکار و احساسات، کاهش اضطراب، بهبود مهارتهای ارتباطی و اجتماعی و همچنین ملاحظه حقوق دیگران و در حین حال احقاق حق خود و در نهایت افزایش میزان رضایت از زندگی و شادکامی می شود.

• مهارت تصمیم گیری:

درمهارت تصمیم گیری افراد می آموزند که چگونه تصمیم گیری منطقی و درست داشته باشند، ابراز وجود نمایند و نظریات و خواسته های خود را مطرح و پاسخ قاطع به تقاضاهای دیگران بدهند. در فرآیند مشاوره قبل از ازدواج به زوجین کمک می شود تا با شناسايي تمامي راهكارهاي ممكن، ارزيابي نتايج از تمامي جنبه هاي مختلف و سرانجام  انتخاب راهكار بهينه و مطلوب در زمان مواجهه با شرايط خاص زندگی تصميم گيري عقلایی نمایند

2-آشنایی با  ملاکهای انتخاب همسر :

     ازدواج، اولین ومهمترين مرحله چرخه ي زندگی خانوادگی محسوب می شود و مهمترين عامل در ايجاد جامعه سالم و پديده اي بسیار مهم قلمداد می شود. در اين مقوله انتخاب همسر به عنوان سنگ بناي اولیه تشكیل  خانواده از اهمیت بسیاري برخوردار است و در حقیقت همه ی هیجانات، فرآیند تولید مثل، تربیت نسل آینده، مسئولیت تأمین نیازها و چالش های آینده زندگی ما به آن بستگی دارد . آشنایی با  ملاکهای انتخاب همسر آینده طی برنامه های مشاوره ای ضمن احتمال  افزایش سازگاری زناشویی  تا حدود زیادی می تواند از انتخاب همسر بطور تصادفی و چالشهای ناشی از آن جلوگیری نماید. در این راستا مطالعات موجود به چند مورد از تناسب مطلوب بین زوجین در شرف ازدواج به عنوان عوامل موثر در ازدواج موفق اشاره دارد:

تناسب مذهبی:

بین مذهب و رضایت زناشویی رابطه معنادار مثبت وجود دارد. به نظر می رسد که این گونه از تطابق بین زوجین با مکانیسم هایی چون عدم خیانت در زندگی مشترک ، افزایش حمایت از همسر، به اشتراک گذاشتن ارزش های اصیل دینی و مشارکت در فعالیت های مذهبی در خانه ممکن است ازدواج شاد را افزایش دهد . بین نگرش مذهبی و خرده مقیاس های آن با رضایت زناشویی رضایت معناداری وجود دارد.اسلام نیز همسانی دینی را شرط لازم برای تحقق ازدواج دائم دانسته و مسلمانان را از برقراری پیوند زناشویی با غیر مسلمان برحذر می دارد. همچنین مرد مومن را هم شأن زن مومن و مرد مسلمان را همتای زن مسلمان قلمداد می کند.

تناسب سنی:

افزایش احساس رضایت در زوجهایی دیده می شود که با همسران خود اختلاف سنی کمتری دارند و بیشترین احساس رضایت توسط افرادی بیان شده است که با همسر خود کمتر از پنج سال اختلاف سنی داشته اند. اختلاف سنی زیاد سبب ایجاد فضای جسمانی، عاطفی و اجتماعی متفاوت برای هر یک از زوج ها شده و امکان مشارکت و نزدیکی عاطفی افراد را با یکدیگر محدود و میزان رضایت آنان را از ازدواج کاهش می دهد. همچنین بیان شده است که در زوجین با  تفاوت سنی زیاد،  افت رضایت زناشویی وجود دارد به نحوی که مردانی که با وجود داشتن سن بالا با همسرانی جوان ازدواج می کنند،در زندگی مشترک روابط مرد سالارانه را در پیش می گیرند.

 تناسب فکری و تحصیلی:

مطالعات نشان داده اند که بین رضايت زناشويي و همساني تحصيلات زوجين رابطه مستقيمي وجود دارد. در این ارتباط نشان داده شده است که دختران بر خلاف پسران تمایل بیشتری در انتخاب همسری با سطح تحصیلات بالاتر از خود نشان داده اند.

تناسب اخلاقی:

هر دو جنس زن و مرد جنبه اخلاقی را مهمترین رکن براي انتخاب همسر می دانند.

تناسب ظاهری:

عوامل زیادی در موفقیت و رضایت از ازدواج نقش دارند مانند شخصیت طرفین، میزان درک متقابل، بلوغ فکری ، تعادل روحی، عوامل اقتصادی ، رضایت جنسی و عشق و علاقه که از مهمترین عوامل بوجود آورنده یک زندگی رضایت بخش و خوشایند می باشد . پسران معیار های بیولوزیک مانند(سلامت جسم ، وضعیت ظاهری و جذابیت فرد مورد نظر) را مورد اهمیت تلقی کرده در حالیکه دختران معیار های روانشناختی و اجتماعی شامل(رفتارهای اجتماعی، قدرت تصمیم گیری، سطح تحصیلات، اشتراک مذهبی و فرهنگ) را در انتخاب همسر با اهمیت دانسته اند.

3-بستر سازی برای پذیرش نقش جنسی در زندگی مشترک:

   از آنجایی که زوجهای جوان آینده سازان هرکشور هستند و سلامت جامعه در گرو تامین سلامت جسمی،روانی و اجتماعی آنان است.آموزش برنامه های بهداشتی ،مهمترین راه در جهت تامین سلامت جامعه و خانواده می باشد . با آغاز زندگی مشترک زوجین نیازمند اطلاعات مناسب و دقیق در زمینه های گوناگون بهداشت باروری می باشند. بنابراین برنامه مشاوره بهداشتی پیش از ازدواج از خدمات مهم در این دوران می باشد، چرا که کمک می کند تا آگاهی کامل را در زمینه های مهم مسائل بهداشت باروری کسب کرده و روابط جنسی را بر مبنای درستی پایه گذاری کنند. محققین معتقدند آموزشهای قبل از ازدواج برای جوانان در تمامی جوامع اثر چشمگیری بر رفتارهای بهداشت باروری و جنسی آنان خواهد داشت و مدیریت و آموزش آنها یک ضرورت می باشد. به نظر می رسد که مشاوره قبل از ازدواج با شناخت عوامل خطر شخصی و جنبه هاي انعطاف پذیري شخص، به آمادگی زوجین براي ازدواج کمک می کند. به نحوی که زوجینی که آموزش قبل از ازدواج را دریافت کرده اند درصد شانس کمتري براي جدایی دارند . ضمن این که نشان داده شده است که آموزش جنسی زوجین در ایجاد زندگی شاداب تر و با ثبات تر تاثیر دارد. در یک ازدواج سالم، وجود رابطه جنسی مطلوب به نحوی که بتواند موجب تأمین رضایت طرفین شود، نقش بسیار مهم و اساسی در موفقیت و پایداری کانون خانواده دارد. مطالعات نشان داده اند که فقدان اطلاعات صحیح، ضعف مهارت های جنسی و انتظارات و عملکرد غیر واقع بینانه در روابط زناشویی بین زوجین،  نقش بسزایی در بروز مشکلات جنسی دارند . با وجود اینکه تمایلات جنسی ذاتی و غیر ارادی می باشند، نگرش و رفتارهای جنسی آموختنی هستند و با افزایش آگاهی، فرد قادر خواهد بود در جهت سلامت بیشتر در روابط جنسی حرکت کند. برنامه های توانمند سازی زناشویی با افزایش آگاهی زوجین در زمینه مسائل جنسی و اصلاح انتظارات جنسی غیر واقع بینانه آنان، رضایتمندی جنسی و به دنبال آن رضایتمندی و شادکامی کلی زندگی زناشویی را افزایش می دهد.